Gnosticisme: Jezus versus de Demiurge

Het contrast tussen Jezus Christus en de YHWH (God van het Oude Testament) wordt in zowel de gnostieke als de orthodoxe christelijke traditie op verschillende manieren benaderd. In de gnostiek wordt de YHWH vaak gezien als de Demiurge, een lagere godheid die de materiële wereld heeft geschapen en die de mensheid gevangen houdt in de illusie van de fysieke wereld. Dit staat in schril contrast met de figuur van Jezus Christus, die wordt gepresenteerd als de verlosser die de mensheid uit deze materiële gevangenis wil bevrijden, door de waarheid te onthullen en de ziel terug te leiden naar haar spirituele oorsprong.

Laten we dieper ingaan op dit contrast, met bijbelreferenties, gnostieke ideeën en spirituele reflecties.

1. De Demiurge (YHWH in de gnostiek)

In de gnostiek wordt de Demiurge vaak gezien als een godheid die verantwoordelijk is voor het creëren van de materiële wereld en die als de heerser van deze wereld de mens vasthoudt in de illusie van de fysieke werkelijkheid. In deze visie is de Demiurge niet de hoogste, goedheid-zijnde god, maar eerder een beperkte en vaak misleide figuur, die de mensheid probeert te domineren en hen van de hogere, spirituele kennis (gnosis) af te houden.

YHWH in het Oude Testament

In het Oude Testament, dat traditioneel wordt toegeschreven aan YHWH (de God van Israël), komen we een andere figuur tegen, die wordt gepresenteerd als een krachtige en vaak meedogenloze god. In de Wet van Mozes bijvoorbeeld, vinden we richtlijnen voor vergelding, zoals "Oog om oog, tand om tand" (Exodus 21:24). Deze wet representeert de rechtvaardigheid van God, die recht doet aan de begane misdaad, maar ook een concept van strikte, letterlijke vergelding in de fysieke wereld, in tegenstelling tot een barmhartige vergeving.

• Exodus 21:24 (Oog om oog): "Oog om oog, tand om tand, hand om hand, voet om voet."

In de Gnostieke traditie wordt dit soort rechtvaardigheid vaak gezien als een weerspiegeling van de Demiurge – een lagere, onwetende kracht die niet in staat is om hogere, spirituele waarden van liefde, compassie en genade te begrijpen. De materiële wereld die de Demiurge heeft geschapen wordt vaak gezien als een wereld van lijden en vergelding, waarin het hoogste goed (spirituele kennis) wordt onderdrukt door de heerschappij van de Demiurge.

2. Jezus Christus als het Licht van de Ware God

In de christelijke en gnostieke traditie wordt Jezus echter gepresenteerd als de tegenstander van de Demiurge. Jezus vertegenwoordigt de ware, liefdevolle God die niet de materiële wereld beheerst door geweld, vergelding en wet, maar die de ziel bevrijdt door genade, liefde en vergeving. Jezus wordt gezien als het goddelijke Woord (Logos) dat naar de aarde komt om de mensen te redden van de slavernij van de materie (die vaak ook als de Demiurge wordt aangeduid) en hen te verbinden met de hogere, transcendente werkelijkheid.

Johannes 8:44 - Het contrast met de Demiurge

In Johannes 8:44 vinden we een diepgaande verwijzing die door sommige gnostici en spirituele denkers wordt gezien als een kritiek op de Demiurge. Hier spreekt Jezus tot de Farizeeën en zegt:

• Johannes 8:44: "Jullie zijn uit de vader de duivel, en jullie willen de verlangens van je vader doen. Die was een moordenaar vanaf het begin en heeft zich niet gehouden aan de waarheid, omdat er geen waarheid in hem is. Wanneer hij de leugen spreekt, spreekt hij uit wat hij van nature is; want hij is een leugenaar en de vader ervan."

  
  

In dit vers maakt Jezus een scherp onderscheid tussen de ware God (de God van waarheid, liefde en licht) en de Demiurge, die wordt geïdentificeerd met de vader van de leugen en de moordenaar. De Demiurge wordt hier gepresenteerd als de oorsprong van leugens, bedrog en vernietiging – een contrast met Jezus, die de ware waarheid is en die het licht van het goddelijke naar de aarde brengt. Dit is een verwijzing naar het idee dat de Demiurge (YHWH in de gnostiek) niet in staat is de volledige waarheid te begrijpen en zijn wereld een wereld van misleiding en conflict is.

3. Jezus als de brenger van vergeving en genade

In tegenstelling tot de wetten van vergelding in het Oude Testament, zoals "oog om oog", predikt Jezus in het Nieuwe Testament de wet van liefde en genade. Jezus biedt een spirituele transformatie die de mens oproept om te vergeven, zelfs de vijand te lief te hebben en de wereld van vergelding te overstijgen. Dit staat in scherp contrast met de harde wetten die in de Thora staan en die door de Demiurge (YHWH) in het Oude Testament werden toegepast.

• Mattheüs 5:38-39: "Jullie hebben gehoord: Oog om oog en tand om tand. Maar ik zeg jullie: Weerstaan niet de boze, maar wie jou op de rechterwang slaat, keer hem ook de andere toe."

Dit is een radicale boodschap van liefde en vergeving die de materiële wet overstijgt en de spirituele wet van genade en mededogen volgt. Jezus roept zijn volgelingen op om de vijanden lief te hebben, te bidden voor hen die hen vervolgen, en te vergeven, zelfs als dat betekent dat men lijden ondergaat zonder vergelding. Dit is een concept dat totaal verschilt van de daden van vergelding die de Demiurge vertegenwoordigt.

4. Gnostieke referenties

In gnostische teksten, zoals de Evangelie van Thomas en de Apocryphon van Johannes, wordt Jezus gepresenteerd als degene die de geheime kennis (gnosis) brengt die de ziel bevrijdt van de illusie van de materiële wereld, gecreëerd door de Demiurge. De wereld die door de Demiurge wordt geregeerd, wordt vaak gezien als een gevangenis voor de ziel, en Jezus wordt beschreven als degene die deze gevangenis doorbreekt door de geestelijke waarheid te onthullen.

• Evangelie van Thomas (logion 3): "Als je de twee maakt tot één, en het binnenste als het buitenste en het bovenste als het onderste, en als je het mannelijke en het vrouwelijke tot één maakt, zodat de man niet man en de vrouw niet vrouw is, dan zul je het koninkrijk binnengaan."

  
  

In de gnostieke visie is de werkelijkheid die door de Demiurge wordt geregeerd niet de echte realiteit. Het doel is om de dualiteit van de fysieke wereld te overstijgen en eenheid te bereiken met het geestelijke rijk van de Pleroma. Jezus wordt gezien als degene die de weg naar deze eenheid toont door de gnosis, de kennis die de ziel helpt ontwaken van de materiële illusie.

Conclusie

Het contrast tussen Jezus Christus en de Demiurge (of YHWH in gnostische teksten) is diepgaand en raakt de kern van de spirituele strijd tussen liefde en vergelding, waarheid en illusie, genade en rechtvaardigheid. In het Oude Testament komt JHWH naar voren als een god van vergelding, die de wet van vergelding (oog om oog) hanteert en de fysieke wereld beheerst. Jezus daarentegen komt als de verlosser die de geestelijke waarheid en genade brengt, oproept tot liefde voor vijanden en predikt een spirituele bevrijding van de materiële wereld. In de gnostieke traditie wordt Jezus gezien als degene die de kennis (gnosis) brengt om de greep van de Demiurge te overwinnen, en om de ziel terug te leiden naar het hogere rijk van het Goddelijke. Het ultieme doel is om de illusie van de materiële wereld achter te laten en te verenigen met het transcendente, eeuwige Licht.