Gnosticisme: Maak kennis met de Demiurge

De term Demiurge komt oorspronkelijk uit de Griekse filosofie en betekent letterlijk "schepper" of "vakman". In de context van religie, vooral in de gnostiek, wordt de Demiurge vaak gezien als een lagere godheid of wezen dat het fysieke universum heeft geschapen, maar dat niet per se verbonden is met het hoogste, transcendente goddelijke. De opvatting van de Demiurge verschilt sterk tussen verschillende religieuze en filosofische tradities, waaronder de Griekse filosofie, de joods-christelijke traditie en de gnostiek.

De Demiurge in de gnostiek

In de gnostiek wordt de Demiurge vaak gezien als een schepper van de wereld die, in tegenstelling tot de ware, hogere god (vaak aangeduid als de Pleroma, het domein van het hogere goddelijke), een beperkter, zelfs onvolmaakter wezen is. Dit wezen wordt vaak geassocieerd met de materiële wereld, die in de gnostiek als corrupt en gevangen in illusie wordt beschouwd. De Demiurge wordt in sommige gnostische teksten zelfs afgeschilderd als een misleide of boze godheid die de mensen vasthoudt in de materie en hen verhindert toegang te krijgen tot het ware, spirituele leven.

In de gnostische tekst de "Apocryphon van Johannes" wordt de Demiurge beschreven als de schepper van de fysieke wereld en wordt hij vaak geassocieerd met YHWH (de God van het Oude Testament), die een lagere godheid zou zijn dan de ware, transcendente God. De Demiurge is dan vaak blind voor de hogere werkelijkheid en schept de wereld zonder inzicht in het grotere goddelijke plan.

De Demiurge in de Griekse filosofie

In de Griekse filosofie, vooral bij Plato, werd de Demiurge eerder beschouwd als een goddelijke schepper die het universum vormgaf uit een reeds bestaande materie. In Plato's dialoog Timaeus wordt de Demiurge beschreven als een goede en verstandige schepper die het universum creëerde volgens een rationeel en kosmisch plan. Deze Demiurge was niet goddelijk in de zin van het hoogste goddelijke wezen, maar eerder een soort vakman die het universum volgens de ideeën (de "Vormen") van het ideale goede opbouwde.

De Demiurge in de Joods-Christelijke traditie

In de Joodse en Christelijke tradities wordt God vaak gezien als de enige schepper van het universum, zonder dat er sprake is van een tussenliggende Demiurge. In het Oude Testament van de Bijbel wordt God, aangeduid als YHWH, de schepper van hemel en aarde (Genesis 1:1): "In den beginne schiep God de hemel en de aarde." Hier is de Schepper goddelijk, almachtig, en het enige wezen dat de wereld heeft geschapen.

In de Christelijke traditie wordt God vaak begrepen als het hoogste wezen, met Jezus Christus als de incarnatie van God zelf op aarde. Volgens het Nieuwe Testament is Jezus de Zoon van God en wordt hij gepresenteerd als de Weg naar verlossing en eeuwig leven. Jezus wordt in het evangelie van Johannes ook genoemd als het "Woord" (Logos), dat samen met God is vanaf het begin en door wie alles is geschapen (Johannes 1:1-3): "In het begin was het Woord, en het Woord was bij God, en het Woord was God. Alles is door het Woord gemaakt, en zonder dit is niets gemaakt dat gemaakt is." Dit legt nadruk op de verbondenheid van Christus met God als de ultieme bron van schepping, in tegenstelling tot de gnostieke visie van een scheppende maar onvolmaakte Demiurge.

De Demiurge in de gnostiek versus het Christendom

Er zijn belangrijke verschillen tussen de gnostieke opvatting van de Demiurge en het Christendom:

• In de gnostiek wordt de Demiurge vaak gezien als de bron van de materiële wereld en is hij verantwoordelijk voor de gebroken, tijdelijke aard van de wereld. De materie wordt vaak als een gevangenis voor de ziel gezien, en de Demiurge staat tussen de mens en de ware God in. De ware God is vaak onzichtbaar, transcendent en goed, maar wordt in de gnostiek verborgen gehouden door de Demiurge.

• In het Christendom wordt God gezien als de schepper van het hele universum en wordt er geen scheiding gemaakt tussen een lagere godheid en de hoogste God. De materiële wereld kan soms als gebroken of gevallen worden gezien (door de zondeval), maar de schepping is nog steeds door God bedoeld als goed. Jezus Christus wordt in het Christendom als de middelaar tussen de mensheid en God gezien, en hij komt om de mensheid te verlossen, niet om de wereld te ontsnappen of te verwerpen.

  
  

De Bijbel en de Demiurge

De Bijbel zelf gebruikt de term Demiurge niet expliciet, maar er zijn enkele concepten die aansluiten bij de ideeën van de gnostieke Demiurge. Bijvoorbeeld, de Boze kracht of prins van deze wereld wordt in het Nieuwe Testament soms geassocieerd met Satan of met de negatieve krachten die de mensheid tegenhouden. Dit komt mogelijk overeen met het idee van de Demiurge als een kracht die het ware spirituele leven belemmert. Echter, de Bijbel zelf spreekt meer van God als de enige schepper en de verlossing die door Jezus Christus wordt gebracht.

Samenvatting

De Demiurge is een complex begrip dat verschillende betekenissen heeft afhankelijk van de context. In de gnostiek wordt de Demiurge vaak gezien als de schepper van de materiële wereld, maar als een lagere godheid die de mensen vasthoudt in de illusie van de materie. In de Griekse filosofie werd de Demiurge beschouwd als een rationele schepper van het universum, terwijl in het Christendom en de Joodse traditie God de enige schepper is van de hemel en de aarde, en Jezus Christus als de incarnatie van God wordt gezien. De gnostieke visie op de Demiurge staat in contrast met de christelijke opvatting van de schepping als een goed en heilzaam plan van de ene ware God.